Tonewood - Có thật sự quan trọng hay không?
“Tonewood” là thuật ngữ dùng để chỉ loại gỗ được sử dụng trong các nhạc cụ, mà nhiều người cho rằng sẽ giúp tạo ra chất âm “hay” – dù thực tế, khái niệm về chất âm hay thường mang tính chủ quan và phụ thuộc vào gu nghe của từng người. Một số loại gỗ được coi là “tonewood,” trong khi các loại khác thì không.
Tuy nhiên, khi nói đến chất lượng chất âm, loài gỗ chỉ đóng vai trò thứ yếu so với các đặc điểm riêng biệt của từng miếng gỗ, bởi mỗi miếng gỗ đều là duy nhất, không thể giống nhau – ngay cả khi chúng thuộc cùng một loại. Tôi thường tập trung vào bản thân miếng gỗ, vẻ đẹp của nó, và khả năng cộng hưởng.
Những đặc tính quan trọng của gỗ bao gồm: thời gian nó cộng hưởng khi bị gõ, lượng độ ẩm còn sót lại sau khi sấy khô, độ kết tinh của nhựa bên trong (thay vì còn ở trạng thái lỏng), độ bền cần thiết (ví dụ, gỗ làm phím đàn cần chống chịu mồ hôi, trong khi gỗ làm mặt lưng không yêu cầu điều này), khả năng chống cong vênh theo thời gian, và giá trị thẩm mỹ của nó. Một cây guitar tuyệt vời có thể được tạo ra từ nhiều loại gỗ khác nhau, miễn là những loại gỗ đó có các đặc tính phù hợp và được xử lý đúng cách trong suốt quá trình chế tác.
“Tonewood,” do đó, không chỉ là về việc làm cho guitar có chất âm “hay hơn,” mà còn là tạo ra những cây đàn có âm sắc độc đáo nhờ vào việc chọn lựa và sử dụng đúng loại gỗ.
GỖ CÓ THỰC SỰ QUAN TRỌNG?
Ảnh hưởng của gỗ đến chất âm của một cây guitar điện thường bị đánh giá là ít gây ảnh hưởng. Tất nhiên, các yếu tố như pickup, dây đàn, chuỗi tín hiệu và ampli đóng vai trò quan trọng trong việc định hình chất âm tổng thể của guitar điện. Tuy nhiên, không thể phủ nhận vai trò của gỗ trong việc tạo ra âm sắc cuối cùng.
Dù sự khác biệt về âm sắc trong guitar điện bắt đầu từ chất âm mộc (acoustic sound), chúng vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến chất âm khi guitar được khuếch đại. Pickup hoạt động giống như micro, khuếch đại những đặc tính chất âm tự nhiên của guitar. Hơn nữa, mỗi loại pickup lại có dải tần số, khả năng tạo attack, sustain và đầu ra âm lượng riêng biệt.
Mặc dù pickup phát hiện dao động của dây đàn, nhưng dao động này chịu ảnh hưởng từ hầu hết các bộ phận khác của cây đàn. Mỗi bộ phận cộng hưởng, tăng cường một số tần số nhất định và làm giảm bớt các tần số khác. Pickup cũng ghi lại một phần chất âm cộng hưởng tự nhiên từ thân đàn và pha trộn vào tổng thể chất âm.
Body đàn ảnh hưởng đáng kể đến âm sắc tổng thể, đặc biệt trong đặc tính sustain (duy trì chất âm) đồng thời cũng ảnh hưởng lớn đến độ cộng hưởng và độ tàn âm (decay) của cây đàn. Thường những cây đàn có nhiều hơn một lớp gỗ sẽ có mức độ ảnh hưởng đến chất âm tốt hơn, vì các lớp gỗ được dán với nhau tạo ra cấu trúc chắc chắn hơn so với một khối gỗ duy nhất, điều này thường mang lại sustain tốt hơn. Trong khi đó, gỗ ở fretboard có ảnh hưởng lớn đến attack, với mức độ khác biệt tương tự như giữa một cây đàn hardtail và tremolo. Neck đàn cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc quyết định độ dài của sustain, đồng thời cũng góp phần vào attack.
Cách làm đàn neck-through mang lại khả năng giữ sustain vượt trội và ảnh hưởng lớn đến chất âm của cây đàn, bởi cần đàn và thân đàn bây giờ đã được gộp lại thành một mảng nguyên khối, điều này giúp đàn duy trì và không làm ảnh hưởng của độ rung của dây từ đó khiến sustain đàn cao hơn những loại kết cấu neck còn lại như set-neck hay bolt-on.
Nếu chúng ta có hai cây đàn giống hệt nhau nhưng làm từ hai loại gỗ khác nhau, chúng sẽ cho ra chất âm hoàn toàn khác biệt. Thậm chí nếu thay thế toàn bộ linh kiện (chốt chỉnh, lược, điện tử, và ngựa đàn) giữa hai cây đàn, chúng vẫn giữ được âm sắc riêng biệt.
Việc nói rằng gỗ không quan trọng chỉ vì trên mạng tuyên bố rằng “gỗ không ảnh hưởng” hay “âm sắc nằm ở đôi tay bạn” giống như khẳng định rằng dây đàn cũ, ngựa đàn chất lượng kém, lớp sơn dày hay pickup tồi tệ không hề ảnh hưởng gì.
Thêm vào đó, âm sắc của đàn không nằm hoàn toàn ở đôi tay bạn. Những gì bạn nắm giữ trong tay là kỹ thuật, kỹ năng, và phong cách chơi độc đáo của mình. Dải động (dynamic range) trong cách bạn chơi ảnh hưởng đến cách cây đàn phát ra chất âm – đây là nguồn gốc của câu nói “tone is in your hands.” Tuy nhiên, phần lớn âm sắc đến từ chính cây đàn và ampli của bạn. Ai cũng nhận ra sự khác biệt khi thay đổi pickup, ngựa đàn, dây đàn, hoặc thậm chí chuyển từ dây cáp dài sang ngắn hơn. Đó là điều mà tất cả chúng ta đều từng trải nghiệm.
GỖ SỬ DỤNG TRONG SẢN XUẤT GUITAR
Các loại gỗ phổ biến trong ngành sản xuất guitar điện gồm có Mahogany, Rosewood, Maple, Ebony, Ash, Alder, ... Tuy nhiên, khi những loại gỗ truyền thống này ngày càng khan hiếm hoặc đắt đỏ, các nhà sản xuất bắt đầu tìm kiếm những loại gỗ thay thế.
Mặc dù các lựa chọn thay thế được chọn vì có đặc tính chất âm và hiệu suất gần giống với gỗ truyền thống, vẫn tồn tại sự khác biệt đáng kể khiến việc dự đoán chất âm của các nhạc cụ làm từ chúng trở nên khó khăn. Cần nhớ rằng mỗi người nghe sẽ có cảm nhận riêng về chất âm. Do đó, các mô tả về chất âm của gỗ chỉ mang tính chất tổng quát, và không tồn tại một loại gỗ nào được xem là “tốt nhất” cho guitar.
GỖ CHO BODY GUITAR
- Basswood
Basswood là loại gỗ mềm với trọng lượng nhẹ, không phải do độ rỗng lớn mà bởi mật độ tổng thể thấp. Đây là lựa chọn phổ biến cho thân đàn guitar nhờ chi phí hợp lý và dễ gia công, từ tạo hình, chà nhám đến hoàn thiện.
Tính chất mềm của basswood làm giảm và làm dịu các âm cao. Basswood cũng không cộng hưởng nhiều âm trầm sâu, mà tập trung vào dải trung, tạo ra chất âm rõ nét. Tuy nhiên, Basswood có sự khác biệt lớn về chất lượng chất âm. Loại basswood màu nâu đậm, vân rõ thường cho chất âm chi tiết hơn, trong khi loại màu vàng nhạt, chất lượng thấp hơn dễ bị chất âm thiếu chi tiết.
- Alder
Gỗ Alder nhẹ và có các lỗ nhỏ, vân gỗ xoáy đặc trưng với những vòng gỗ cứng xen kẽ. Tương tự basswood, nhưng với kết cấu cứng cáp hơn. Do đó, loại gỗ này tạo ra một dải âm rộng hơn, cân bằng hơn, làm giảm dải trung như basswood.
- Ash
Ash có đặc tính không ổn định, phụ thuộc vào điều kiện môi trường và phần gỗ được lấy từ cây. Loại gỗ này mang lại chất âm cộng hưởng rõ ràng ở tất cả các tần số mà không quá thiên về tần số nào. Tuy nhiên, Ash càng nặng sẽ càng bị giảm độ cộng hưởng và có chất âm đục hơn.
- Mahogany
Mahogany có vân gỗ đều và mật độ đồng nhất, tạo chất âm dày với có thiên hướng nhấn mạnh ở dải trầm và trung thấp. Dải trung của mahogany bị nén nhẹ. Loại gỗ này phù hợp cho các đoạn solo ở quãng cao, với âm sắc dày và ấm.
GỖ CHO NECK GUITAR
- Maple
Maple là loại gỗ phổ biến nhất được sử dụng cho neck đàn guitar điện nhờ vào vân gỗ đồng đều, độ bền và tính ổn định. Maple ít bị ảnh hưởng bởi thay đổi môi trường hơn so với các loại gỗ cứng khác. Loại gỗ này truyền rung động dây đàn hiệu quả đến thân đàn, thay vì làm giảm chất âm. Thông thường, Maple neck được gắn với body theo cấu trúc bolt-on, thường sẽ ít ảnh hưởng đến âm sắc của guitar, giúp gỗ thân đàn đóng vai trò chính trong việc định hình chất âm tổng thể.
- Mahogany
Mật độ đồng đều của mahogany giúp tạo nên những neck đàn ổn định, trong khi các lỗ rỗng của nó làm cho neck đàn phản hồi tốt hơn so với maple. Mahogany hấp thụ rung động dây đàn nhiều hơn, tạo ra âm tấn công (attack) và các tần số cao nhẹ nhàng hơn.
- Rosewood
Rosewood là một loại gỗ đặc và nhiều dầu, mang lại sustain dài trong khi làm dịu các chất âm tần số cao. Thông thường, tăng độ ngân vang sẽ làm sáng chất âm, nhưng rosewood lại khác. Nó giảm bớt các overtone tần số cao, đồng thời giữ được overtone của âm trung. Độ sáng của neck rosewood nằm giữa mahogany và maple.
GỖ CHO FRETBOARD GUITAR
- Maple
Maple nổi tiếng với phản hồi nhanh với attack cao và dynamic range rộng. Khi được dùng làm mặt phím, maple tăng cường đáng kể các overtone cao, trong khi dải trầm được nén gọn lại làm nổi bật các harmonic. Ngoài ra, khả năng phản hồi với attack của người chơi cũng rất tốt, thích hợp với những người chơi có lối chơi sử dụng dynamic.
Các loại maple như flatsawn, quartersawn, flame, curly, và bird’s eye thường được sử dụng. Ngoài ra, roasted maple mang lại hiệu suất cao hơn và ổn định hơn.
- Rosewood
Rosewood là một trong những loại gỗ phổ biến nhất cho mặt phím bên cạnh maple. Với đặc tính tự nhiên nhiều dầu, rosewood lý tưởng cho các bề mặt tiếp xúc thường xuyên với tay người. Nó cũng làm thay đổi cảm giác khi cầm cổ đàn, khiến sự lựa chọn giữa maple và rosewood phụ thuộc không chỉ vào chất âm mà còn vào cảm giác chơi và thẩm mỹ.
Về chất âm, rosewood có khả năng hấp thụ các overtone không mong muốn. Khi kết hợp với neck đàn mahogany, rosewood bổ sung thêm các tần số cao, dải trầm dày và ấm. Ngược lại, khi kết hợp với neck đàn maple, rosewood làm dịu các âm sắc sáng của maple, mang lại chất âm ấm và ngọt hơn.
- Ebony
Ebony mang lại attack nhanh và độ phản hồi cao. Loại gỗ này cũng tạo ra nhiều overtone percussive trong cú đánh phím, nhưng các overtone này nhanh chóng bị giảm đi để tăng độ ngân vang dài.
Ebony cung cấp dải trầm mạnh mẽ cùng với dải cao chi tiết. Đặc biệt với độ bền cao, ebony không bị mài mòn nhiều dù tiếp xúc lâu năm với tay và dây đàn.
- Pao Ferro
Dù thường được coi là lựa chọn thứ hai, pao ferro thực tế là một loại gỗ xuất sắc cả về chất âm lẫn thẩm mỹ. Màu sắc của nó có thể thay đổi từ cam đỏ, màu hạt dẻ đến nâu sẫm với các vệt đen. Gỗ thường có vân thẳng và kết cấu mịn.
Về chất âm, pao ferro nằm giữa rosewood và ebony. Nó có attack nhanh hơn rosewood, sustain tốt và chất âm ấm hơn so với ebony. Nhiều người xem pao ferro là sự kết hợp tốt nhất giữa hai loại gỗ này.
