Greeny - Lược sử về hành trình của một mẫu đàn huyền thoại

Những cây Les Paul nổi tiếng nhất mọi thời đại là gì? Cây "Beano Burst" bị thất lạc của Clapton, cây "Number One" huyền thoại của Jimmy Page, hay "Pearly Gates" của Billy Gibbons. Không có nhiều cây Les Paul được người ta gọi bằng tên, nhưng "Greeny" của Peter Green chắc chắn là một trong số đó. Ngay cả những người chơi trẻ tuổi ngày nay cũng có thể biết đến cây đàn này nhờ vào những bản tái phát hành của Gibson trong thời gian gần đây.

Vì thế mà "Greeny" sẽ luôn là một cây đàn khiến cả giới guitar phải nhớ đến và luôn muốn được sở hữu nó, chắc chắn là không chỉ vì chất âm đặc biệt mà còn bởi câu chuyện lịch sử của nó đã đi qua cùng với 3 tay guitar huyền thoại của làng nhạc thế giới.

Peter Green và sự khởi nguyên của Greeny

Peter Allen Greenbaum – được biết đến rộng rãi với nghệ danh Peter Green – sinh ngày 29 tháng 10 năm 1946 tại khu Bethnal Green, London. Với tinh thần đổi mới và tư duy âm nhạc độc đáo, ông đã trở thành một trong những nhân vật chủ chốt trong làn sóng blues Anh Quốc lần thứ hai vào những năm ở thập niên 1960, kế thừa tinh thần và tiếp tục phát triển thêm di sản mà Clapton và những người cùng thời đã khởi xướng.

Năm 1965, đây là năm đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp của Green. Khi đang chơi trong ban nhạc Bluesbreakers của John Mayall, Green buộc phải rời nhóm để nhường chỗ cho sự trở lại của Eric Clapton sau chuyến đi nước ngoài. Lúc đó, ông sử dụng một cây Harmony Meteor đơn giản, đây là một mẫu guitar semi-hollow phổ thông thuộc phân khúc dễ tiếp cận thời bấy giờ, thường được dùng bởi những người mới chơi hoặc các nghệ sĩ trẻ chưa đủ điều kiện tiếp cận các dòng cao cấp như Gibson hay Fender. Sau đó, Green đầu quân cho ban nhạc Peter B’s Looners của Peter Bardens với vai trò lead guitar, nơi ông gặp tay trống Mick Fleetwood – người sẽ trở thành đồng đội thân thiết trong chặng đường tiếp theo của ông.

Cũng trong năm đó, Green tình cờ tìm thấy một báu vật: cây Gibson Les Paul Standard sản xuất năm 1959, số serial 92208, tại cửa hàng Selmer Music ở London. Ông đã mua cây đàn này với giá chỉ 114 bảng Anh – tương đương khoảng 3.700 bảng Anh, hay hơn 110 triệu đồng theo tỷ giá và lạm phát ngày nay. Một khoản đầu tư tưởng như đơn giản, nhưng về sau đã trở thành một trong những giao dịch mang tính lịch sử nhất của làng nhạc cụ.

Điều thú vị là cây Les Paul này về mặt ngoại hình khá giống với cây mà Clapton đang dùng cùng Bluesbreakers – cây đàn đã góp phần làm nên huyền thoại album Beano. Nhưng chính "Greeny" mới là cây đàn tạo nên một huyền thoại khác, với âm thanh được nhiều người mô tả là "mang phép màu" khi chất âm mang tính lạ thường của nó gần như không thể tái tạo lại một cách hoàn hảo. Một phần do đó là một cây Les Paul năm 1959, Greeny được trang bị bộ pickup PAF (Patent Applied For) nguyên bản. Điểm thú vị ở những chiếc pickup này là chúng được quấn dây thủ công mà không có máy đếm vòng, khiến mỗi bộ đều có đặc tính riêng biệt. Một phần còn lại là do ở giai đoạn đầu của sự nghiệp, trong nỗ lực tái tạo chất âm sắc lẹm của Clapton, Green đã từng thử tháo pickup neck ra rồi lắp lại nhưng vô tình lắp ngược. Pickup này không chỉ bị lắp ngược về mặt vật lý, mà trong cấu trúc của chiếc pickup đó cũng xuất hiện lỗi từ xưởng của Gibson thời đó - nhưng cũng có nhiều giả thuyết cho rằng Peter Green đã tự sửa pickup dẫn đến hiện tượng này, cho đến năm 1984, Jol Dantzig – người sáng lập Hamer Guitars và cố vấn kỹ thuật cao cấp của Gibson Custom Shop – đã xác nhận đây là một lỗi xuất xưởng tại xưởng Gibson ở Kalamazoo. 

Lỗi kỹ thuật này nằm ở trong cấu trúc pickup neck bị đảo cực từ – một hiện tượng kỹ thuật xảy ra khi hai pickup trên đàn bị lệch pha với nhau. Hiểu một cách đơn giản, khi hai pickup hoạt động cùng lúc (vị trí middle), tín hiệu âm thanh từ mỗi pickup sẽ không cộng hưởng như bình thường, mà ngược lại – chúng triệt tiêu nhau một phần. Điều này khiến âm thanh trở nên mỏng, thiếu dải trung âm (midrange), nhưng lại có độ ngân vang rất riêng biệt, hơi giống âm thanh của một cây đàn Fender Stratocaster. Dù ban đầu bị xem là lỗi kỹ thuật, chính sự khác biệt độc đáo này đã trở thành “signature” của cây đàn này.

Chính B.B. King cũng từng khen ngợi: “Peter có chất âm ngọt ngào nhất tôi từng nghe. Cậu ấy là người duy nhất khiến tôi nổi da gà.”

Kiểu guitar tone này về sau đã trở thành cảm hứng cho nhiều người chơi khác, và cũng từng xuất hiện trên cây đàn của T-Bone Walker, Hubert Sumlin, và Freddie King. Ngày nay, nhiều hãng sản xuất pickup tái tạo bộ humbucker kiểu PAF với cực từ đảo – nhằm tái hiện chất Greeny. 

Về mặt ngoại hình, ở thời Peter Green sở hữu, cây đàn vẫn giữ lớp sơn sunburst nguyên bản, một lớp finish được tạo nên bằng kỹ thuật phun nhiều lớp màu trong suốt và màu tối lên bề mặt maple top, sau đó phủ một lớp clear coat để tạo chiều sâu và ánh sắc rực rỡ. Vì lúc đó cây đàn mới chỉ khoảng 8 đến 11 năm tuổi, lớp sơn vẫn còn rực màu đỏ nâu truyền thống. Tuy nhiên, theo thời gian, do quá trình oxy hóa tự nhiên và tiếp xúc lâu dài với ánh sáng mặt trời, đặc biệt là tia UV, lớp sắc tố đỏ trong lớp sơn thường bị phân hủy trước tiên. Điều này khiến mặt đàn mất dần sắc đỏ ban đầu và chuyển sang gam màu vàng mật ong hoặc nâu sáng – hiện tượng thường thấy ở các cây Les Paul đời 1958–1960.

Hiện tượng này, tuy bắt nguồn từ hao mòn tự nhiên và sự hạn chế về công nghệ chống tia UV thời đó, lại vô tình tạo nên vẻ đẹp riêng biệt và được giới sưu tầm đánh giá rất cao. Lớp sơn đã ngả màu giúp nổi bật đường vân gỗ (flame maple) ở mặt top, vốn là đặc điểm hiếm gặp và được săn đón nhất trên các cây Les Paul vintage. Chính lớp màu mật ong tự nhiên cùng độ bóng mờ của lớp clear coat cũ kỹ ấy đã góp phần tạo nên diện mạo đặc trưng không thể sao chép của "Greeny" ngày nay.

Sau khi rời Bluesbreakers, Peter Green thành lập ban nhạc Fleetwood Mac – một nhóm blues rock mới với định hướng thuần túy blues hơn so với các ban nhạc cùng thời. Ban nhạc ban đầu gồm các thành viên: tay trống Mick Fleetwood, tay guitar slide Jeremy Spencer và tay bass Bob Brunning, người sau đó được thay thế bởi John McVie – đồng đội cũ của Green trong Bluesbreakers. Cây Les Paul 1959 “Greeny” chính là cây đàn chủ lực mà Green sử dụng trong toàn bộ thời kỳ đầu của Fleetwood Mac, góp phần định hình bản sắc âm nhạc đặc trưng của nhóm.

Fleetwood Mac trình diễn lần đầu tiên tại Lễ hội Windsor Jazz & Blues năm 1967 và nhanh chóng thu hút sự chú ý nhờ lối chơi giàu cảm xúc. Album đầu tay Fleetwood Mac ra mắt năm 1968 đã gây tiếng vang lớn, trụ vững trên bảng xếp hạng Anh suốt 37 tuần liên tiếp một thành tích ấn tượng cho một ban nhạc blues thuần chất.

Từ năm 1968 trở đi, vai trò của Peter Green không chỉ là thủ lĩnh âm thanh mà còn là trái tim sáng tác của ban nhạc. Ông bắt đầu mở rộng phạm vi viết nhạc từ blues truyền thống sang những thử nghiệm mới mẻ hơn về cả hòa âm lẫn giai điệu. Những bản nhạc tiêu biểu thời kỳ này gồm có: Black Magic Woman, Albatross, Oh Well và The Green Manalishi (With the Two Prong Crown).

Tuy nhiên, ánh hào quang ấy không kéo dài. Bắt đầu từ năm 1970, Green bắt đầu thể hiện dấu hiệu bất ổn tâm thần ngày càng rõ rệt. Ông trở nên hoang mang, xa lánh đồng đội, và có những hành vi bất thường – một phần do ảnh hưởng của LSD và các chất gây ảo giác khác mà ông thường xuyên sử dụng. Green dần rút lui khỏi đời sống âm nhạc, sống ẩn dật và từ chối tiền bản quyền từ Fleetwood Mac. Vào thời điểm đó, ông được chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt – điều đã ảnh hưởng đến toàn bộ quãng đời còn lại.

Dù vậy, di sản âm nhạc của Peter Green vẫn sống mãi. Ông được các thế hệ nhạc sĩ tôn kính như một bậc thầy về cảm xúc và chiều sâu giai điệu. Năm 1998, ông và các thành viên sáng lập Fleetwood Mac được vinh danh tại (Rock and Roll Hall of Fame) với việc được ghi nhận vai trò tiên phong của ông trong việc đưa blues từ Anh vươn ra toàn cầu.

Gary Moore – Người kế thừa xứng đáng

Greeny tiếp tục đến tay người chủ thứ hai: Gary Moore, tay guitar xuất sắc người Bắc Ireland, sinh ngày 4 tháng 4 năm 1952 tại Belfast. Moore chịu ảnh hưởng sâu sắc từ cả Peter Green lẫn Eric Clapton, và là một trong những nghệ sĩ hiếm hoi có thể tiếp nối tinh thần blues cổ điển một mạnh mẽ. Ông và Peter Green quen biết nhau khi ban nhạc Skid Row, do Moore dẫn dắt, mở màn cho Fleetwood Mac trong một số buổi diễn cuối thập niên 1960. Sau đó, Green vốn đã xa rời sân khấu đã gửi Greeny cho Moore giữ giúp. Chẳng bao lâu sau, ông đề nghị bán cây đàn mà ông đã gắn bó trong cả sự nghiệp cho người bạn trẻ mà ông hết mực tin tưởng.

Về giá cả, Green bảo Moore hãy bán cây Gibson SG mà anh đang dùng và đưa lại cho ông toàn bộ số tiền. Moore bán được cây SG với giá £160, nhưng đến lúc thanh toán tiền, Green chỉ nhận đúng £114, cũng chính là số tiền ông từng bỏ ra để mua Greeny vào năm 1965. Việc trao lại Greeny cho Moore không chỉ là một hành động tin tưởng đơn thuần, mà giống như một sự chuyển giao - nơi mà câu chuyện và di sản của cây đàn sẽ được  viết tiếp trong tay Gary Moore để phát triển tinh thần blues mà ông hằng theo đuổi trong suốt cuộc đời của ông.

Sau đó, Gary Moore nhanh chóng biến Greeny thành cây guitar biểu tượng của riêng mình. Từ bản hit "Parisienne Walkways" năm 1978 – nơi những nốt nhạc đầy cảm xúc vang lên từ chính cây đàn này – đến những album cùng Thin Lizzy và đỉnh cao là Still Got the Blues (1990), Greeny trở thành một phần không thể tách rời trong sự nghiệp solo của Moore.

Năm 1995, Moore phát hành album Blues for Greeny – một album tri ân toàn bộ dành cho Peter Green, với 11 bản cover các tác phẩm kinh điển của Green được tái hiện hoàn toàn bằng chính cây đàn Greeny. Album này không chỉ cho thấy ảnh hưởng sâu sắc của Green đối với Moore mà còn là một tuyên ngôn khẳng định sự bất tử của chất âm "Greeny" trong dòng chảy lịch sử blues rock.

Trong thời gian sở hữu, Moore có thay đổi một số chi tiết nhỏ trên Greeny – ông thay bộ núm chỉnh volume và tone của pickup bridge bằng loại "reflector" hiện đại hơn, trong khi vẫn giữ nguyên núm amber truyền thống cho phần neck. Những vết xước, mòn, và lớp gỗ bong tróc trên thân đàn mà chúng ta thấy ngày nay phần lớn là do quá trình Moore mang đàn đi lưu diễn, thu âm và biểu diễn trong hàng chục năm.

Đến năm 2006, vì một số khó khăn tài chính, Gary Moore buộc phải bán Greeny. Kể từ đó, cây đàn được chuyển qua tay nhiều nhà sưu tầm tư nhân. Trong giai đoạn này, Greeny thỉnh thoảng xuất hiện công khai, tiêu biểu là trong tay Joe Bonamassa – một tay sưu tầm và nghệ sĩ blues-rock nổi tiếng – tại buổi diễn ở Royal Albert Hall năm 2013, nơi anh dùng cây đàn trong bản "Midnight Blues." Mặc dù phong cách chơi của Bonamassa thiên về hướng hiện đại hơn, nhưng Greeny vẫn chứng minh được khả năng thích nghi vượt thời đại.

Kirk Hammett – Di sản sống tiếp trên sân khấu

Bẵng đi một thời gian, cho đến năm 2014, Kirk Hammett – tay guitar của ban nhạc Metallica đã chính thức trở thành chủ nhân thứ ba của Greeny sau khi mua lại cây đàn từ nhà buôn guitar người Anh Richard Henry. Mặc dù có tin đồn rằng thương vụ này trị giá lên tới 2 triệu USD, Hammett chia sẻ rằng ông đã mua được Greeny với mức giá "thấp hơn rất nhiều".

Khác với những nhà sưu tầm chỉ trưng bày guitar, Kirk Hammett thực sự đưa Greeny trở lại đúng với sứ mệnh vốn có: được chơi, được hát và được vang lên. Ông không chỉ dùng Greeny để thu âm cho album Hardwired… to Self-Destruct của Metallica, mà còn đưa cây đàn lên sân khấu trong nhiều tour diễn toàn cầu. Khoảnh khắc đặc biệt nhất là khi Hammett trình diễn bản "The Green Manalishi (With the Two Prong Crown)" – một tác phẩm kinh điển của Peter Green – trong đêm nhạc tri ân cố nghệ sĩ do Mick Fleetwood tổ chức tại nhà hát London Palladium năm 2020. Hammett mô tả trải nghiệm đó như một hành trình trong vòng lặp nhìn lại di sản, nơi anh được kết nối trực tiếp với cội nguồn âm nhạc blues-rock thông qua chính cây đàn mà anh hết mực tôn kính.

Gibson cũng nhanh chóng nắm bắt được sự yêu thích của cộng đồng dành cho Greeny, và đã liên tục phát hành các phiên bản mô phỏng dựa trên cây đàn gốc:

• 2013: Gary Moore Les Paul Standard – lấy cảm hứng từ cây đàn thời Moore, với cần đàn mang profile 50s, với bộ knob không đồng bộ.
• 2022: Collector’s Edition Kirk Hammett Greeny – chỉ sản xuất 50 cây, giá công bố $50,000, được chế tác thủ công tại Murphy Lab của Gibson Custom Shop.
• 2023: Gibson chính thức ra mắt phiên bản Greeny Les Paul Standard USA sản xuất hàng loạt – sử dụng pickup nghịch từ mang tên Greenybucker, lớp sơn burst relic, và trọng lượng khá nặng, mang nhiều đặc điểm mô phỏng cây đàn gốc.

Và tin vui cho các tín đồ của mẫu guitar này tại Việt Nam: Gibson "Greeny" Les Paul Standard USA 2023 sẽ sớm có mặt tại Tone Lab, đại lý ủy quyền chính thức mới nhất của Gibson và Epiphone tại Việt Nam. Hãy đến ngay showroom của Tone Lab để trải nghiệm ngay một trong những huyền thoại trong giới guitar này nhé!!